E-Ticaret Ve Hukuki Boyutu

Teknoloji ve özellikle internet artık geleneksel ticaret modelini değiştirmekte ve yerini tarafların karşı karşıya gelmeksizin sözleşme yapabileceği yeni bir ticaret ortamına bırakmaktadır. Bilindiği üzere, elekronik ortamın en büyük avantajlarından biri, belli standartların olmaması ve geniş bir kitleye hitap etmesidir. Ancak, konu, elektronik ticarete gelince bu avantaj, başka bir anlatımla kesin normlarının henüz oluşturulmaması, bir dezavantaja dönüşmektedir. Çünkü elektronik ortamda yapılan bir sözleşmenin gerçek hayatta kabul göreceğine yönelik hiçbir kesinlik yoktur. Ayrıca, bu ortamda satıcıların ya da alıcıların adreslerinin veya uyruklarının doğru olup olmadığını ispatlamak çok kolay değildir. Sözleşmenin karşı tarafındaki kişi yurtiçinde veya yurtdışında ikamet ediyor olabilir. Dolayısıyla, tarafların hukukunun birbirinden çok farklı olması durumunda ne olacaktır? Eğer devletlerden biri elektronik sözleşmeyi ya da sayısal imzayı tanıyor ancak karşı taraftaki ülke tanımıyorsa uyuşmazlık nasıl halledilecektir? Söz konusu sorulara acil yanıt bulunması gerekmektedir. Çünkü internet üzerinden bugün milyarlarca dolarlık ticaret yapılmaktadır. Örneğin, ABD Ticaret Müsteşarlığınca yayımlanan güncel verilere göre, 1999 yılının son çeyreğinde internet üzerinden gerçekleştirilen perakende satışlar 5.3 milyar dolar değerine ulaşmıştır. Bu rakam, incelenen dönemde toplam perakende ticaretin (821.2 milyar dolar) %0.64’lük bölümünün internet aracılığıyla gerçekleştirildiğini ortaya koyması bakımından ilginçtir. Kaldı ki, Ulusal Perakendeciler Federasyonu veya Forrester Research gibi kurumlarca yayınlanan verilere göz atıldığında, e-ticaretin hızlı gelişim trendi bir kez daha açıkça ortaya çıkmaktadır. ABD’li tüketicilerin e-ticaret harcamaları 1997 yılında 2.4 milyar dolar seviyesinde gerçekleşirken, bu rakam 1998 ve 1999 yıllarında sırasıyla 8 milyar ve 20.2 milyar dolar düzeyine kadar yükselmiştir.



Tüm bu rakamlar, e-ticaretin hukuki düzenlemeye tâbi tutulmasının önemini açığa çıkarmaktadır. Bu nedenle, e-ticaretten kaynaklanan uyuşmazlıkların ne şekilde çözüme kavuşturulacağı sorusu akla gelmektedir. Ya da, geçerli bir sözleşmenin varlığı durumunda bu sözleşmeye hangi ülke hukuku uygulanacaktır? Konuya ilişkin olarak, üç ihtimal öngörülebilir;

Birincisi, hukuk kurallarının bugün olduğu gibi kendi işleyişine bırakılmasıdır. Ancak, bu durumda elektronik ticaretin sağlayacağı büyük faydalar belirsizlik içinde kaybolup gidecektir.

İkinci olasılık, devletler özel hukuku kurallarının elektronik ticarete yeknesak olarak uygulanmasıdır. Ancak, bunun dezavantajı da, bugün artık elektronik ortam vasıtasıyla diğer ülkelere hızla ulaşabilen tüketiciler karşısında, hukukun yavaş işleyişinin sorun yaratacak oluºudur.

Diğer bir olasılık, elektronik ticarete uygulanabilecek uluslararası standartlar geliştirilmesidir. Ancak, salt elektronik ticarete uygulanacak düzenlemelerin oluşturulması ve bunun sürekli güncelleştirilmesi oldukça zor görünmektedir.

Bugüne kadar konuya ilişkin olarak çok sayıda öneri getirilmiş ve hatta pek çoğu uygulamaya geçirilmiştir. Söz gelimi, elektronik ticarette sadece sayısal imzaya yönelik düzenlemeler getirilmesi ya da kurum ve kuruluşların sadece kendi alanlarına yönelik kurallar ve uygulamalar geliştirmeleri öngörülmüştür. Ancak, hiçbir uygulamadan istenilen sonuç alınamamıştır.

Bütün bu olasılıkların dışında en uygun ve en pratik görünen çözüm yolu, bütün hukuk kurallarında bir yeknesaklık getirilmesi yerine, sadece sözleşmede kesinlik getirilmesidir. Tarafların sözleşmede öngöreceği ülke hukuku, uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasında uygulanacak hukuk olacaktır. Dolayısıyla, elektronik ortamda yapılacak bir ticarette alıcı veya satıcı ya da tamamen bağımsız bir ülkenin hukuk kurallarının sözleşmeye uygulanması öngörülebilir.

Peki, bu uygulama e-ticaretin yarattığı hukuki soruna en iyi çözüm yolu mudur? Kuşkusuz, hayır. Daha iyi ve daha pratik bir uygulamanın hayata geçirilmesi mümkündür. Ancak, uzun süre beklemek ve zaman kaybetmek yerine, yeni teknolojilerin ve bu çerçevede e-ticaretin hızla yol katettiği bir ortamda zaten mevcut olan bir uygulamayı daha etkin şekilde pratik hayata geçirerek, kısa vadede fayda sağlanabileceği kanaatindeyim.

"E-Ticaret Ve Hukuki Boyutu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Damla Ömür Toy'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır."